POJĘCIE „ZOBOWIĄZANIA”

1) Zobowiązanie ciągłe stanowi szczególną postać stosunku zobowiązaniowego.

2) Stosunek zobowiązaniowy nie jest kategorią jednolitą. W obrębie tej kategorii można w szczególności wyróżnić stosunki zobowiązaniowe, których źródłem jest czynność prawna oraz stosunki zobowiązaniowe nawiązywane ex lege. Uzasadnia to stwierdzenie, że również zobowiązanie ciągłe nie stanowi kategorii jednolitej.

3) Przyjęcie konstrukcji zobowiązania ciągłego jest uwarunkowane stwierdzeniem trzech przesłanek: (1) przesłanki stosunku prawnego; (2) przesłanki cywilnoprawnego charakteru tego stosunku; (3) przesłanki zobowiązaniowego charakteru tego stosunku.

4) Brak podstaw do przyjęcia konstrukcji stosunku prawnego w sytuacji, w której norma prawna nakłada na podmiot prawa cywilnego obowiązki w sposób bezpośredni (tzw. obowiązki powszechne). Dotyczy to również sytuacji, w której obowiązki te mają charakter stały lub powtarzalny.

5) Za stosunek cywilnoprawny uznaję taki stosunek prawny, na którego powstanie, modyfikację oraz wygaśnięcie strony mogą – przynajmniej potencjalnie – oddziaływać w drodze takich samych instrumentów prawnych, chyba że istnieją podstawy do przyjęcia innej postaci stosunku prawnego. Przyznanie stronom instrumentu o charakterze konsensualnym co do zasady oznacza zastosowanie konstrukcji stosunku cywilnoprawnego.

6) Jeżeli podstawą wykonywania zadania publicznego jest umowa zobowiązaniowa, umowa ta może stanowić źródło zobowiązania ciągłego. Również jednak w tej sytuacji podmiot administrujący jest związany zasadą, zgodnie z którą podstawą wykonywania zadań publicznych jest ustawa (zasada legalizmu w szerszym tego słowa znaczeniu). Oznacza to, że wykreowany stosunek zobowiązaniowy nie ma samodzielnego charakteru i pozostaje pod silnym wpływem prawa publicznego. Ewentualne stosowanie do tego stosunku zasady swobody umów (art. 3531 Kodeksu cywilnego) ma charakter pochodny względem realizacji zadania publicznego.

7) Umowa odnosząca się do prawa podmiotowego typu bezwzględnego, której treść odpowiada ustawowo określonej treści tego prawa, nie prowadzi do nawiązania stosunku zobowiązaniowego. Umowa taka nie pełni bowiem funkcji regulacyjnej, nie kreuje też odrębnego stosunku prawnego. Dotyczy to przykładowo umowy odnoszącej się do prawa własności, innego prawa rzeczowego oraz prawa do ochrony tajemnicy (informacji poufnej) (np. art. 11 ust. 4 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji oraz art. 721 Kodeksu cywilnego).

8) Uzasadnione jest odróżnianie kategorii stosunków prawnych typu względnego od kategorii stosunków zobowiązaniowych. Stosunek względny, którego treść nie obejmuje obowiązku świadczenia, nie jest stosunkiem zobowiązaniowym, nie może więc przynależeć do kategorii zobowiązań ciągłych. Przykładem jest stosunek prawny związany z prawem odkupu, z prawem pierwokupu oraz ze zgodą na przetwarzanie danych osobowych.