Zasada ograniczonego trwania w czasie stosunku zobowiązanego

1) Zasadę ograniczonego trwania w czasie stosunku zobowiązaniowego (ograniczonego wiązania stosunkiem zobowiązaniowym) należy uznać za jedną z zasad prawa obligacyjnego o charakterze normatywnym, będącą zasadą legitymowaną zasadą wolności. Zasadę tę można także odnieść do stosunku względnego niebędącego stosunkiem zobowiązaniowym.

2) Norma wyrażająca zasadę ograniczonego trwania w czasie ma charakter bezwzględnie wiążący.

3) Podstawową wartością stanowiącą uzasadnienie dla zasady ograniczonego trwania w czasie jest zasada wolności wyrażona w art. 31 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Uniwersalny charakter tej regulacji pozwala odnieść zasadę wolności zarówno do relacji publicznoprawnych, jak i prywatnoprawnych.

4) Na płaszczyźnie prawa prywatnego uzasadnienie obowiązywania zasady ograniczonego trwania w czasie w ujęciu dyrektywalnym, tj. jako zasady-normy, można wywieść z regulacji ogólnych (art. 353 i 3651 Kodeksu cywilnego) oraz z regulacji szczególnych (np. art. 593 § 1, art. 661, 695 § 1, art. 7646 § 2 Kodeksu cywilnego, art. 338 Kodeksu spółek handlowych).

5) Zasadę wolności należy odnieść do każdego podmiotu prawa cywilnego, z uwzględnieniem różnic występujących między poszczególnymi rodzajami podmiotów. Zasada wolności chroni wolność stron stosunku zobowiązaniowego, wolność osób trzecich oraz wolność uczestników obrotu niepodlegających bliższej identyfikacji.

6) Adresatem zasady ograniczonego trwania w czasie stosunku zobowiązaniowego jest podmiot prawa prywatnego.

7) Zasada ograniczonego trwania w czasie znajduje zastosowanie wyłącznie do czynności prawnych jako jedynego instrumentu, poprzez który podmioty prawa cywilnego mogą kształtować wiążące je stosunki zobowiązaniowe.

8) Zasada ograniczonego trwania w czasie wyraża zakaz kształtowania treści czynności prawnej w sposób, który prowadziłby do nadmiernego związania stosunkiem zobowiązaniowym w aspekcie czasowym. Zasada znajduje zastosowanie do wszystkich aspektów trwania zobowiązania, przede wszystkim jednak służy do weryfikacji podstawowego (głównego) mechanizmu wygaśnięcia.

9) W przypadku zobowiązań ciągłych konsekwencją obowiązywania zasady ograniczonego trwania w czasie jest w szczególności: (1) zakaz zawierania umów na czas oznaczony ze wskazaniem nadmiernie długiego terminu końcowego; (2) zakaz zawierania umów na czas nieoznaczony z wyłączeniem zastosowania art. 3651 Kodeksu cywilnego, w tym dla jednej ze stron; (3) zakaz zawierania umów na czas nieoznaczony z ograniczeniem uprawnienia do wypowiedzenia, w tym dla jednej ze stron; (4) zakaz zawierania umów na czas nieoznaczony z nadmiernie długim terminem wypowiedzenia; (5) zakaz zawierania umów zmierzających do przedłużenia pierwotnej umowy zawartej na czas oznaczony w sposób naruszający powyższe ograniczenia; (6) zakaz zawierania umów, których trwanie jest wyznaczane w sposób pośredni, prowadzących do nadmiernego związania stosunkiem zobowiązaniowym w aspekcie czasowym; (7) zakaz zawierania umów z zastrzeżeniem nadmiernie długiego terminu początkowego lub warunku zawieszającego.

10) Brak podstaw do abstrakcyjnego określenia maksymalnego terminu związania stosunkiem zobowiązaniowym.

11) Konkretyzacja zasady ograniczonego trwania w czasie w odniesieniu do poszczególnego zobowiązania następuje z uwzględnieniem wnioskowań według analogii legis, reguł ogólnych prawa zobowiązań (art. 56, 3531 i 354 Kodeksu cywilnego) oraz charakteru świadczenia wynikającego z poszczególnego stosunku zobowiązaniowego.

12) Zasada organicznego trwania w czasie stosunku zobowiązaniowego nie ma charakteru bezwzględnego. Ustawodawca może wprowadzać odstępstwa od tej zasady, związane przede wszystkim z wolnością i prawami innych osób oraz ochroną interesu publicznego.