Trwanie w czasie zobowiązania ciągłego

1)Włączenie elementu czasu w konstrukcję zobowiązania ciągłego powoduje, że do zobowiązań tych nie znajduje zastosowania reguła wygaśnięcia na skutek wykonania (automatyzm wygaśnięcia stosunku zobowiązaniowego). Wyznaczenie granic czasowych zobowiązania, a w konsekwencji granic prawnego obowiązku świadczenia, wymaga wprowadzenia odrębnego mechanizmu wygaśnięcia.

2) Zobowiązanie ciągłe może gasnąć na skutek zastosowania różnych mechanizmów. Z tych względów uzasadnione jest wyróżnienie głównego mechanizmu, tj. mechanizmu określającego podstawowy sposób wygaśnięcia zobowiązania ciągłego oraz mechanizmu o charakterze uzupełniającym, pomocniczym. Odwołanie do mechanizmu podstawowego (głównego) umożliwia kwalifikację zobowiązania ciągłego według kryterium trwania oraz weryfikację treści czynności prawnej pod kątem zgodności z zasadą ograniczonego trwania w czasie. Odwołanie do mechanizmu o charakterze pomocniczym pozwala natomiast uwzględnić specyfikę trwania danego (typu) stosunku zobowiązaniowego.

3) Opis trwania w czasie zobowiązania ciągłego może nastąpić przy użyciu dwóch metod. Każda z nich prowadzi do odmiennego rozkładu ryzyk związanych z trwaniem stosunku zobowiązaniowego. Pierwsza metoda wiąże się z zastosowaniem konstrukcji czasu nieoznaczonego oraz czasu oznaczonego, czyli z wyznaczeniem doprecyzowanego mechanizmu wygaśnięcia w momencie nawiązania zobowiązania. Metodę tę można określić jako metodę bezpośredniego wyznaczania. Druga metody polega na wyznaczeniu trwania zobowiązania ciągłego w powiązaniu z trwaniem określonej sytuacji, w tym trwaniem innego stosunku prawnego, lub z zajściem zdarzenia o charakterze losowym. W tym przypadku doprecyzowanie mechanizmu wygaśnięcia następuje w czasie trwania zobowiązania ciągłego. Metodę tę można określić jako metodę pośredniego wyznaczania.

4) Dla zobowiązań ciągłych wynikających z czynności prawnej podstawowy mechanizm wygaśnięcia jest z reguły określany przy użyciu metody bezpośredniego wyznaczania. Dla zobowiązań ciągłych nawiązanych ex lege podstawowy mechanizm wygaśnięcia jest z reguły określany przy użyciu metody pośredniego wyznaczania. Ta sama metoda wyznacza również główny mechanizm wygaśnięcia dla zobowiązań ciągłych o niesamoistnym charakterze.

5) Zobowiązanie ciągłe zawarte na czas nieoznaczony to zobowiązanie, w którym podstawowym mechanizmem wygaśnięcia jest wypowiedzenie, co do zasady swobodne dla każdej ze stron (art. 3651 Kodeksu cywilnego). Zobowiązanie ciągłe zawarte na czas oznaczony to zobowiązanie, w którym główny mechanizm wygaśnięcia jest powiązany z zajściem oznaczonego zdarzenia prawnego. Istotną cechą tego zdarzenia jest, że oznaczenie momentu jego zajścia następuje na etapie dokonania czynności prawnej według zobiektywizowanych kryteriów. Zdarzeniem tym co do zasady jest upływu terminu końcowego.

6) Przy opisie trwania w czasie zobowiązania ciągłego istotną funkcję pełni kryterium wypowiadalności/ niewypowiadalności. Stosując to kryterium należy jednak uwzględnić, że w systemie prawnym nie jest konsekwentnie przeprowadzany podział zobowiązań ciągłych na zobowiązania zawarte na czas nieoznaczony swobodnie wypowiadalne oraz na zobowiązania niewypowiadalne zawarte na czas oznaczony. Uwzględnienia również wymaga, że uprawnienie do wypowiedzenia w związku z naruszeniem zobowiązania ciągłego nie dostarcza kryterium umożliwiającego opis trwania zobowiązania ciągłego na poziomie ogólnym.

7) W obrębie zobowiązań ciągłych zawartych na czas nieoznaczony można wyróżnić cztery podkategorie: (1) zobowiązania ciągłe, w których każdej stronie przysługuje uprawnienie do swobodnego wypowiedzenia; (2) zobowiązania ciągłe, w których uprawnienie do wypowiedzenia jest ograniczone dla jednej ze stron; (3) zobowiązania ciągłe, w których uprawnienie do wypowiedzenia jest ograniczone dla każdej ze stron; (4) zobowiązania ciągłe, w których żadnej stronie nie przysługuje uprawnienie do wypowiedzenia. Pierwsza podkategoria ma znaczenie podstawowe i odpowiada tradycyjnie wyróżnianemu modelowi zobowiązań.